Bieszczad czy Bieszczadów

[Baker]

W ostatnim newsletterze pojawiła się forma Bieszczad. Pojawiły się także głosy gorąco protestujące przeciwko jej użyciu. Pozwolę sobie zatem przytoczyć fragment pewnego językoznawczego artykułu:

Właściwie do dzisiaj sprawa nie jest rozstrzygnięta. Jedne słowniki podają wyłącznie formę "Bieszczadów", ale "Nowy słownik ortograficzny "PWN pozwala mówić i pisać albo "Bieszczad", albo "Bieszczadów". W dodatku postać "Bieszczad "stoi na pierwszym miejscu, co by sugerowało, że jest lepsza. Spróbujmy to przeanalizować...

Bieszczad albo Bieszczadów

"Z dużym zainteresowaniem czytam «od deski do deski» teksty zamieszczane pod winietą «Obcy język polski». Bulwersuje mnie od lat, jak dziennikarze z Rzeszowszczyzny z lubością używają określenia «Bieszczadów» zamiast «Bieszczad». Byłoby to zrozumiałe, gdyby równocześnie forsowali formy «Tatrów», «Karpatów». Pamiętam, że gdzieś pod koniec lat 60. przetoczyła się w tej sprawie w prasie dyskusja. Będę zobowiązany za zajęcie stanowiska" - pisze pan Z. Staruchowicz z Zarszyna k. Sanoka.

Właściwie do dzisiaj sprawa nie jest rozstrzygnięta. Jedne słowniki podają wyłącznie formę Bieszczadów, ale Nowy słownik ortograficzny PWN pozwala mówić i pisać albo Bieszczad, albo Bieszczadów. W dodatku postać Bieszczad stoi na pierwszym miejscu, co by sugerowało, że jest lepsza. Spróbujmy to przeanalizować...

Otóż niektóre nazwy łańcuchów górskich przybierają końcówkę -ów (Andy-Andów, Bałkany-Bałkanów, Gorce-Gorców, Kordyliery-Kordylierów, Pireneje-Pirenejów, Sudety-Sudetów), ale wiele ma tzw. dopełniacz bezkońcówkowy (Alpy-Alp, Pieniny-Pienin, Tatry-Tatr, Karpaty-Karpat). Z całą pewnością odmiana Bieszczady-Bieszczad rozpowszechnia się pod wpływem tej drugiej. Językoznawcy twierdzą, że brak końcówki -ów w nazwach gór czy miejscowości jest gramatycznym archaizmem, czyli odchyleniem od normy obowiązującej dzisiaj.

Tym, którzy potępiają formę Bieszczadów, przypominają, iż za niezgodny z przepisami gramatycznymi należałoby uznać dopełniacz wyrazu nuda w liczbie mnogiej. Choć to rzeczownik rodzaju żeńskiego, mówimy i piszemy: tych nudów (a nie: tych nud). A zatem trudno chyba przekreślać odmianę Bieszczady- Bieszczadów. Kto wie, czy właśnie ona za jakiś czas nie zwycięży. Bieszczady leżą w zachodniej części Beskidów Wschodnich, nic więc dziwnego, że pod wpływem formy Beskidów miejscowa ludność mówi Bieszczadów, a nie: Bieszczad. Na Śląsku też nikt nie posługuje się formą: Tych, tylko Tychów, więc językoznawcy wprowadzili niedawno tę drugą do słowników i traktują jako dopuszczalną. Sadzę, że tak samo trzeba postąpić z Bieszczadami.

Skąd się bierze owa oboczność w odmianie słowa Bieszczady? Wyjaśnia to klarownie prof. Aleksandra Cieślikowa z Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk w Krakowie.

W średniowieczu nazwa Bieszczady występowała w dwóch postaciach: jako (ten) Bieszczad i jako (te) Bieszczady. Od (tego) Bieszczada, czyli wyrazu rodzaju męskiego l. poj., powstała forma l. mn. (te) Bieszczady, która w dopełniaczu l. mn. przyjmuje postać z końcówką -ów – (tych) Bieszczadów; od mianownika (te) Bieszczady z kolei tworzy się formę II przypadka (tych) Bieszczad. Ludzie mieszkający w Bieszczadach mówią jednak częściej Bieszczadów niż Bieszczad. Może dlatego, że leżą one w zachodniej części Beskidów (a nie: Beskid) Wschodnich.

Nie może być natomiast wątpliwości co do dopełniacza tych Apeninów (od nazwy Apeniny), mimo że Nowy słownik ortograficzny PWN podaje formę: tych Apenin. Apeniny składają się z kilku pasm: jest Apenin Neapolitański, Apenin Liguryjski, Apenin Etruski, Apenin Kalabryjski, są inne. Jak widać, Apenin to nazwa rodzaju męskiego, a zatem gdy występuje w liczbie mnogiej w II przypadku, powinna przybrać końcówkę -ów: Apeninów (tak jak: Beskidów, gdyż w liczbie pojedynczej mamy Beskid Żywiecki, Beskid Śląski). Można mniemać, iż autor opracowujący przed laty słownik ortograficzny włączył nazwę Apeniny do tej samej grupy fleksyjnej, co Pieniny (poprawnie: Pienin, a nie: Pieninów), zdradzając przy okazji... brak wiedzy z geografii.